Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Nedir?
GÜVEN SAĞLIK GRUBU
Paylaş:
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Nedir?
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), toplumda sıklıkla yanlış anlaşılan ve sadece "yerinde duramama" ya da "dalgınlık" gibi davranışlarla sınırlı sanılan bir durumdur. Oysa DEHB, çocuğun ya da yetişkinin yalnızca davranışlarını değil; dikkat süresi, dürtü kontrolü, planlama ve organize olma gibi zihinsel işlevlerini de etkileyen nörogelişimsel bir bozukluktur.
Güven Çayyolu Cerrahi Tıp Merkezi çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı Hastalıkları Bölümü'nden Uzm. Dr. Özge Çelik Büyükceran, DEHB’nin ne olduğunu, nasıl bir şekilde günlük yaşantıyı etkilediğini, bireyin güçlü yönlerinin nasıl desteklenebileceğini ve etkili baş etme stratejilerini anlattı.
DEHB, beyindeki dikkat ve davranışları düzenleyen sistemlerin işleyişinde farklılık olmasıyla ortaya çıkar. Bu farklılık, bireyin dikkatini bir konu üzerinde uzun süre sürdürememesi, içsel dürtülerini bastırmakta güçlük çekmesi ya da planladığı bir işi başlatıp sürdürmekte zorlanması gibi çeşitli alanlarda kendini gösterebilir.
Bu durum, dışarıdan bakıldığında “tembellik” ya da “umursamazlık” gibi algılansa da, aslında bireyin kendi kontrolü dışında yaşadığı bilişsel bir zorluktur. DEHB’li bireylerin beyinleri, bilgiyi farklı bir şekilde işler ve bu da günlük yaşamda birçok zorlukla karşılaşmalarına neden olabilir.
DEHB Belirtileri Nelerdir?
DEHB’nin belirtileri kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Bazı bireylerde dikkat eksikliği ön plandayken, bazı bireylerde hiperaktivite ve dürtüsellik daha baskındır. Bazılarında ise her iki grup belirti bir arada görülür.
Dikkat eksikliği belirtileri:
Detaylara dikkat etmekte zorlanma, sık hata yapma
Dinliyormuş gibi görünse de anlatılanları takip edememe
Görev ve sorumlulukları tamamlayamama
Organize olamama, planlama zorluğu
Eşyaları sık kaybetme
Dış uyaranlarla kolayca dikkatinin dağılması
Hiperaktivite/dürtüsellik belirtileri:
Yerinde duramama, sürekli hareket etme
Sessiz kalması gereken durumlarda bile konuşma ya da hareket etme isteği
Sırasını beklemekte zorlanma
Başkalarının sözünü kesme, araya girme
Düşünmeden hareket etme, sonuçlarını değerlendirememe
Bu belirtiler çocuklukta başlar, ancak çoğu zaman yetişkinlikte de devam eder. Yani DEHB, yalnızca çocuklara özgü bir durum değildir.
DEHB ile Yaşamanın Güçlükleri ve Güçlü Yönleri
DEHB’li bireyler için günlük yaşam, çoğu zaman görünenden daha karmaşıktır. Basit bir görev listesini tamamlamak, ders çalışmak, toplantıda odaklanmak, bir konuşmayı takip etmek ya da duygularını kontrol altında tutmak, dışarıdan kolay gibi görünse de büyük çaba gerektirebilir.
Ancak DEHB sadece zorluklardan ibaret değildir. Doğru destekle ve uygun yaklaşımlarla DEHB’li bireyler kendi güçlü yönlerini çok daha iyi kullanabilirler. Yaratıcılık, hızlı düşünme, problem çözme becerisi, yenilikçi fikirler üretme gibi pek çok özellik, DEHB’li bireylerde baskın olarak görülebilir. Bu nedenle mesele, bu farklılıkları bastırmak değil; doğru yönetmek ve güçlü yönleri öne çıkarmaktır.
DEHB Yönetiminde Etkili Stratejiler Nelerdir?
DEHB, bireyin hayatını olumsuz etkilemek zorunda değildir. Doğru stratejilerle hem akademik başarı hem de sosyal ilişkiler daha sağlıklı hale getirilebilir. İşte DEHB yönetiminde sıkça önerilen bazı yöntemler:
Zaman Yönetimi ve Planlama: Zaman kavramını yönetmek, DEHB’li bireyler için zorlayıcı olabilir. Bu nedenle günün planlanması, görevlerin belirli zaman dilimlerine yayılması ve hatırlatıcı sistemler (alarm, ajanda, takvim) kullanılması oldukça faydalıdır.
Görevleri Küçük Parçalara Ayırmak: Büyük bir göreve başlamak DEHB’li bireyler için göz korkutucu olabilir. Ancak bu görev küçük adımlara bölündüğünde, her bir adımın tamamlanması motivasyonu artırır ve başarı hissini güçlendirir.
Hareket İhtiyacını Dengeleme: DEHB’li bireyler uzun süre yerinde oturmakta zorlanabilir. Bu nedenle, özellikle çocuklar için yapılandırılmış kısa hareket araları planlamak, dikkat süresini artırmaya yardımcı olur. Yetişkinler için de masa başında geçen zamanı dengelemek adına kısa yürüyüşler veya hafif fiziksel aktiviteler faydalı olabilir.
Yapıcı Geri Bildirimler Sunma: Eleştiriler, DEHB’li bireylerde motivasyonu kırabilir. Bu nedenle olumsuz davranışlar yerine olumlu çabalar öne çıkarılmalı ve yapıcı, cesaretlendirici bir dil kullanılmalıdır. “Yine yapamadın” yerine “Bu kısmını güzel yaptın, diğerine birlikte bakalım” yaklaşımı çok daha etkilidir.
Destekleyici ve Anlayışlı Bir Çevre Oluşturma: DEHB’nin yönetiminde aile, öğretmen, iş arkadaşları ve sosyal çevre büyük rol oynar. Bireyin farklı bir şekilde çalıştığını kabul eden, onu anlamaya çalışan ve destekleyen bir çevre, güven duygusunu pekiştirir ve başarıyı artırır.
